Produkty pszczele – Propolis
fragmenty artykułu który ukazał się w Przeglądzie Urologicznym 2015/5 (93)
Kit pszczeli bogaty jest w kwasy aromatyczne, jak kwas kawowy, cynamonowy i ferulowy, oraz ich estry, z których najistotniejszy jest ester fenyloetylowy kwasu kawowego (CAPE) wykazujący szerokie spektrum właściwości biologicznych. Ważne są także flawonoidy, jak chryzyna, apigenina, galangina, które również są istotne dla właściwości biologicznych propolisu [1].
Obecnie, w dobie rosnącego zagrożenia wielolekową opornością mikroorganizmów, naukowcy i świat na nowo poszukują w medycynie naturalnej środków do prewencji i walki z drobnoustrojami. Dzięki temu w ostatnich latach na nowo zostały dostrzeżone i zbadane szczególne właściwości przeciwdrobnoustrojowe propolisu. Aktualne dane naukowe na temat kitu pszczelego zawiera baza danych PUBMED.
Działanie przeciwbakteryjne kitu pszczelego
Propolis ma szerokie spektrum działania przeciwbakteryjnego zarówno wobec bakterii Gram dodatnich, jak i Gram ujemnych, w tym opornych na chemioterapeutyki. Dostrzeżono również fakt zwiększenia skuteczności stosowanych razem z propolisem antybiotyków, takich jak: ampicylina, gentamycyna, streptomycyna, ceftriakson [2]. Spośród drobnoustrojów Gram dodatnich wymienić można: Staphylococcus aureus (w tym MRSA), Staphylococcus epidermidis, Bacillus subtilis, Streptococcus pyogenes, Streptococcus mutans, Streptococcus faecalis. Wśród bakterii Gram ujemnych propolis wykazuje aktywność wobec: Acinetobacter Baumanie (w tym MDR - multi drug resistance), Escherichia coli, Enterobacter cloacae, Klebsiella pneumoniae, Pseudomonas aeruginosa [3-7]. Najnowsze badania wykazują również działanie propolisu wobec Helicobacter pylori, hamujące deformylazę peptydową, co wskazuje obiecującą drogę terapeutyczną tego powszechnego zakażenia [8].
Działanie przeciwgrzybicze kitu pszczelego
Prawdopodobnie najlepiej poznana i wykorzystywana obecnie jest aktywność przeciwgrzybicza propolisu, która znajduje zastosowanie kliniczne zwłaszcza w ginekologii. Głównym problemem dzisiejszej medycyny jest wspomniana już rosnąca oporność drobnoustrojów na chemioterapeutyki. Dotyczy to również powszechnych zakażeń grzybiczych. Prace badawcze wskazują, że propolis ma właściwości zarówno grzybobójcze, jak i grzybostatyczne wobec Candida spp. [8], Trichosporon spp., Trichophyton rubrum, a także, chociaż słabsze, wobec Aspergillus fumigatus [9, 10]. W ostatnich latach wykazano również, że propolis wykazuje silne działanie wobec Candida spp. opornych na powszechnie używane flukonazol i nystatynę [11, 12]. Rodzi to nadzieję na udoskonalenie leczenia tych uporczywych dolegliwości.
Działanie przeciwwirusowe kitu pszczelego
Propolis ma właściwości przeciwwirusowe, które zostały udowodnione wobec wirusów: HSV-1, HSV-2, VSV, Coxsackie oraz HIV [13]. Najistotniejsze z punktu widzenia urologii są zakażenia wirusami HSV, wywołującymi opryszczkę narządów płciowych. Najnowsze badania in vitro i in vivo na myszach [14] próbują odpowiedzieć na pytanie, w jakim mechanizmie działa propolis, jednak nadal nie jest to jasne. Dotychczas wykonano jedno randomizowane badanie kliniczne porównujące skuteczność acyklowiru i propolisu w leczeniu zmian opryszczkowych. Wykazano, iż propolis jest skuteczniejszy od acyklowiru, powodując szybsze gojenie zmian oraz ustąpienie miejscowych dolegliwości. Dodatkowo propolis zabezpieczał przed nadkażeniem bakteryjnym wykwitów [15].
Działanie nefroprotekcyjne kitu pszczelego
Sporo miejsca literatura poświęca działaniu nefroprotekcyjnemu propolisu. Zawdzięczane jest ono wysokiej jego aktywności antyoksydacyjnej i przeciwzapalnej. Większość badań in vivo została przeprowadzona na szczurach z użyciem środków nefrotoksycznych, takich jak: 5-fluorouracyl, cyklofosfamid, amfoterycyna B, doxorubicyna, acetaminofen, beryl, kobalt, tetrachlorek węgla [16-23]. Spośród wymienionych substancji uwagę czytelnika mogą zwrócić liczne powszechnie używane cytostatyki, a ze względu na dowiedzione działanie zarówno nefro-, jak i hepatoprotekcyjne zastosowanie propolisu może stanowić doskonałą terapię uzupełniającą dla leczonych tymi substancjami pacjentów. Propolis chroni ich przed poważnymi powikłaniami, nie zmniejszając przy tym cytotoksyczności chemioterapeutyków, a wręcz zwiększając ich skuteczność poprzez swoje właściwości przeciwnowotworowe. Właściwości ochronne dotyczą także ostrego uszkodzenia nerek (AKI) [24], wywoływanego między innymi niedokrwieniem, co może znaleźć zastosowanie w profilaktyce przed zabiegami chirurgicznymi dotyczącymi nerek.
Leczenie niepłodności męskiej kitem pszczelim
Propolis może być również skuteczny w leczeniu coraz powszechniejszego zjawiska niepłodności męskiej. Dotychczas przeprowadzone badania wskazują, że zasadniczą rolę w obniżeniu jakości nasienia mogą mieć reaktywne formy tlenu (RFT), zaś propolis wykazuje silne działanie antyoksydacyjne. Dotychczasowe doświadczenia były przeprowadzane in vivo na modelu zwierzęcym, po zastosowaniu środków genotoksycznych, takich jak doxorubicyna czy chlorek trifenlocyny. Udowodniono, że zastosowanie propolisu zwiększa poziom testosteronu [25], produkcję nasienia, pozytywnie modeluje morfologię najądrzy [26], a także zwiększa wagę jąder i najądrzy [27].
Kit pszczeli na krawędzi ramki to brązowa, silnie żywiczna, plastyczna substancja. Kilkadziesiąt ramek w ulu musi być uszczelnionych w przerwach, które występują między nimi oraz we wszelkich szparach i ubytkach wewnętrznych powierzchni pszczelego domu.
Terapia przeciwnowotworowa kitem pszczelim - czy tylko profilaktyka...
Propolis może znaleźć zastosowanie w terapii procesów nowotworowych, wpływając pozytywnie na wyniki leczenia. Składniki wpływające na zahamowanie inicjacji i progresji onkogenezy to między innymi: ester kwasu kawowego (CAPE) i ferulowego, chryzyna, artepilina C, galangina i kardanol, których molekularne podstawy działania opierają się w znacznej mierze na indukcji apoptozy (programowanej śmierci komórek). Dlatego rozpoczniemy od krótkiego opisu tego procesu.
Istnieją dwa szlaki sygnalizacyjne odpowiedzialne za pobudzenie apoptozy. Pierwszy z nich to zewnętrzna sygnalizacja za pomocą białek z rodziny TNF, które łączą się ze swoimi receptorami. Jedną z takich cząstek jest ligand TRAIL, który ma pięć receptorów, jednak tylko dwa z nich: TRAIL-R1 i TRAIL-R2 mają domeny śmierci (death domains - DD), a dzięki nim zdolność do indukcji apoptozy. Drugi szlak to sygnalizacja wewnętrzna, zwana drogą mitochondrialną, która regulowana jest przez zrównoważoną ekspresję białek pro- (Bax, Bid, Bak, AIF) i anty- (Bcl-2, IAPs, kinaza PKB/ AKT) apoptotycznych. Wspomniane białka mają wpływ na przepuszczalność błony mitochondrialnej i w konsekwencji uwolnienie cytochromu c, niezbędnego do powstania apoptosomu - struktury inicjującej apoptozę. Ostatecznie obie drogi spotykają się w miejscu aktywacji swoistych proteaz - kaspaz, które powodują śmierć komórki na drodze hydrolizy kluczowych białek strukturalnych i funkcjonalnych.
Liczne badania naukowe dowodzą, że propolis ma szczególne zdolności stymulacji apoptozy w komórkach nowotworowych. Zadziwiający jest fakt, że dzieje się to w trzech różnych mechanizmach niezależnych od siebie. Te mechanizmy to:
- stymulowanie drogi zewnątrzpochodnej poprzez zwiększenie liczby receptorów TRAIL-R z aktywnością indukcji apoptozy [28], przełamanie często występującej oporności komórek nowotwo - rowych wobec liganda TRAIL [29], a dodatkowo zwielokrotnienie liczby receptorów i cząsteczek Fas [30];
- zwiększenie stosunku białek proapoptotycznych [31] do antyapoptotycznych [32] oraz ekspresji antyonkogenu p53 [33], co pobudza drogę mito - chondrialną;
- aktywacja i podwyższenie stężenia jednej z głów - nych kaspaz wykonawczych - kaspazy 3 [34].
Propolis wykazuje liczne działania dodatkowe hamujące proliferację nowotworową. Przykładem jest zablokowanie angiogenezy indukowanej przez naczyniowy czynnik wzrostu - VEGF [35], mechanizm często wykorzystywany w progresji nowotworowej. Innym przykładem jest stymulacja ekspresji białek, takich jak: p53, p21, p27 [ 36], odpowiedzialnych za zatrzymanie cyklu komórkowego, głównie w fazie G2. Hamowany jest także jeden z bardzo ważnych jądrowych czynników transkrypcyjnych NF-κB wpływających na indukcję i progresję komórek nowotworowych [37]. Ekspansja guza hamowana jest przez obniżenie ekspresji metaloproteinaz MMP-2 i MMP-9 [38].
Powyższe argumenty sugerują, iż propolis powinien znaleźć zastosowanie w hamowaniu i leczeniu licznych procesów nowotworowych. Badania naukowe przeprowadzane w większości in vitro potwierdzają działanie przeciwnowotworowe między innymi wobec: czerniaka złośliwego, glioblastoma multiforme, raka jelita grubego, raka płuc, raka piersi, nowotworów głowy i szyi, cholangiocarcinoma [39-45].
Rak pęcherza moczowego
Dotychczasowe badania in vitro wykazują, iż propolis stymuluje apoptozę w komórkach raka pęcherza moczowego poprzez mechanizmy wcześniej wymienione, a co więcej, obniża potencjał migracyjny komórek raka pęcherza moczowego [46]. Wykazano także podobny wpływ antykancerogenny i antymitotyczny do Mitomycyny C [47], powszechnie stosowanej w tym rodzaju nowotworu. Przeprowadzono również badania in vivo na myszach, w których dowiedziono zahamowanie procesu angiogenezy w obrębie masy nowotworowej w grupie myszy leczonych doustnie podawanym propolisem [48], a także zaobserwowano, że propolis może stanowić środek zapobiegający inicjacji procesu nowotworowego przy użyciu kancerogenów [49].
Rak gruczołu krokowego
W badaniach in vivo wykazano, iż alkoholowy roztwór propolisu indukował apoptozę oraz działał synergistycznie do zastosowanej chemioterapii (docetaxel, paclitaxel) [50] lub radioterapii [51]. Obserwacje dowiodły, że propolis prezentuje silniejsze działanie cytotoksyczne nawet w porównaniu do 5-fluorouracylu [52]. Udowodniono, iż propolis działa wobec komórek nowotworowych zależnych od androgenów (LNCaP), zmniejszając wśród nich poziom PSA i receptorów androgenowych (AR) [53], jak i niezawierających AR (linia PC-3, DU-145) [54]. Daje to nadzieję na przyszłościową terapię adjuwantową z użyciem propolisu, zwiększającą skuteczność chemio- i radioterapii, zwłaszcza u pacjentów z zaawansowanym, niewrażliwym na terapię antyandrogenową rakiem stercza [55]. Wyżej wymienione działania mają przede wszystkim ester fenyloetylowy kwasu kawowego oraz artepiliny C.
Rak nerki
Znacznie mniej doświadczeń zostało przeprowadzonych odnośnie tego nowotworu. Dotychczasowe badania in vitro dowiodły, iż poddany badaniu portugalski propolis ma silne właściwości hamujące wzrost raka nerkowokomórkowego w zależności od zastosowanego stężenia propolisu [56], zaś Kimoto i współpracownicy w badaniach in vivo udowodnili, że brazylijski propolis oraz artepilina C zapobiegają karcenogenezie wywoływanej chemicznie u myszy [57].
